Nghiện ma túy là gì ?

     Nghiện là một bệnh mạn tính, thường tái diễn, là nguyên nhân gây ra xung động tìm kiếm và sử dụng ma túy cho dù biết hậu quả tổn hại cho bản thân và cho người ngoài. Mặc dù quyết định dùng ma túy đầu tiên ở đa số người nghiện là tự nguyện nhưng sự thay đổi của não bộ xảy ra theo thời gian, thách thức người nghiện tự kiểm soát và cản trở khả năng kháng cự lại xung động tìm kiếm và sử dụng ma túy.

     May mắn thay là nghiện có thể điều trị được nhằm giúp người nghiện phản công phá vỡ tác động mạnh mẽ của xung động tìm kiếm và sử dụng ma túy. Các nghiên cứu cho thấy kết hợp điều trị nghiện bằng thuốc và trị liệu hành vi là cách tốt nhất đảm bảo thành công ở hầu hết người nghiện. Các phương pháp điều trị nghiện thích hợp cho từng bệnh nhân nghiện và mọi can thiệp hay trị liệu bệnh lý nội khoa, tâm thần và quan hệ xã hội cùng xảy ra có thể duy trì hồi phục và duy trì cuộc sống không còn lạm dụng ma túy.

     Tương tự như những bệnh mạn tính khác, nghiện ma túy là căn bệnh tái diễn. Nhưng cũng bệnh như tiểu đường, hen suyễn hay bệnh tim mạch, nghiện ma túy có thể chữa hết nghiện thành công. Cũng giống như những căn bệnh mạn tính khác, không có gì lạ khi một người nghiện tái diễn hút chích trở lại. Tuy nhiên, tái diễn hút chích không phải là dấu hiệu điều trị nghiện thất bại – mà đúng hơn là còn chỉ ra cho chúng ta cần thiết lập trị liệu lại và hoặc bổ sung hoặc thay đổi cần thiết trong điều trị giúp cho bệnh nhân lấy lại khả năng kiểm soát bản thân và hồi phục.

      Não bộ người nghiện xảy ra gì khi hút chích.

     Các loại ma túy chứa các hóa chất tác động (gõ) vào hệ thống thông tin của não bộ và phá vỡ hoạt động vận chuyển, nhận và quá trình truyền tin bình thường của tế bào thần kinh. Ít nhất có hai cách thức mà ma túy gây phá vỡ quá trình thông tin bình thường. Đó là (1) bắt chước các hóa chất thông điệp tự nhiên của não bộ và (2) kích thích quá mức “vòng cung thưởng thức” của não bộ.

     Một số loại ma túy (như cần sa và heroin) có cấu trúc tương tự như hóa chất thông điệp gọi là các chất vận chuyển thần kinh được sản xuất bình thường trong não bộ. Sự tương đồng này cho phép ma túy “đánh lừa” các thụ thể của não bộ và kích hoạt các tế bào thần kinh chuyển đi những thông điệp bất thường.

     Các loại ma túy khác như cocaine hay methamphetamine có thể là nguyên nhân làm cho các tế bào thần kinh phóng thích số lượng lớn các chất vận chuyển thần kinh tự nhiên ( chủ yếu là dopamine) hoặc ngăn ngừa sự phục hồi của các chất vận chuyển thần kinh này mà sự phục hồi này là cần thiết để đóng lại các dấu hiệu (hoạt động) giữa các tế bào thần kinh. Kết quả là não bộ tràn ngập dopamine ở những vùng não bộ kiểm soát hành động, cảm xúc, động cơ thúc đẩy và cảm giác niềm vui thích. Sự kích thích quá mức của hệ thống thưởng thức này sẽ đáp ứng bình thường liên quan đến sự sống còn (như ăn uống, sử dụng thời gian yêu thương, v v…) và tạo ra hiệu quả khoái cảm khi sử dụng các ma túy kích hoạt tâm thần. Phải ứng này tạo ra chuyển động củng cố hình mẫu “dạy” cho người nghiện nhắc lại hành vi thưởng thức và sử dụng ma túy trở lại.

     Khi tiếp tục hút chích ma túy, não bộ thích ứng với sự chìm đắm do tràn ngập dopamine bởi dopamine được sản xuất ít hơn hoặc bởi giảm số lượng thụ thể dopamine trong vòng cung thưởng thức. Kết quả là tác động của dopamine trong vòng cung thưởng thức giảm đi và sự suy giảm này tạo ra khả năng vui tươi không chỉ khi dùng ma túy mà còn suy giảm ở tất cả những hoạt động gì báo trước sẽ mang lại vui thích trong cuộc sống. Sự suy giảm dopamine này ép buộc người nghiện phải tiếp tục hút chích nhằm đạt được sự hoạt động của dopamine trở lại bình thường nhưng đòi hỏi liều lượng cao hơn liều lượng đã dùng để có được dopamine cao. Đây là hiệu quả dung nạp.

     Hút chích ma túy dài ngày gây ra thay đổi các hệ thống hóa chất và vòng cung (liên kết hoạt động chức năng) khác trong não bộ. Glutamate là một chất vận chuyển thần kinh ảnh hưởng tới vòng cung thưởng thức và khả năng học tập. Khi glutamate tập trung tối ưu sẵn sàng cho sử dụng ma túy, não bộ sẽ cố gắng bù lại và sự bù này có thể làm suy giảm chức năng hoạt động nhận thức. Hình ảnh não bộ nghiên cứu ở người nghiện cho thấy có sự thay đổi do nghiêm trọng ở các vùng não bộ có chức năng phán xét, ra quyết định, học tập và trí nhớ và kiểm soát hành vi. Hơn thế nữa, sự thay đổi này có thể hướng người nghiện đi tìm và sử dụng ma túy như một cơn xung động cho dù biết các hậu quả tác hại tàn phá cuộc sống.

     Tại sao có người bị nghiện, có người không?

     Không yếu tố nào có thể tiên đoán người nào có thể bị nghiện ma túy. Nguy cơ nghiện tác động bởi sự kết hợp các yếu tố như sinh học, môi trường xã hội, tuổi tác hay thời kỳ phát triển. Yếu tố nguy cơ lớn nhất là cơ hội hút chích có thể dẫn tới nghiện. Ví dụ:

•  Yếu tố sinh học: khoảng một nửa người nghiện có gen kết hợp với ảnh hưởng môi trường dễ bị nghiện. Ngoài ra giới tính, dân tộc và các rối loạn tâm thần có thể ảnh hưởng tới nguy cơ bị nghiện ma túy.

•  Môi trường: môi trường sống của con người có nhiều ảnh hưởng khác nhau, từ hoàn cảnh gia đình, kinh tế xã hội và chất lượng sống nói chung. Các yếu tố như bạn bè, bị lạm dụng thân thể và tình dục, stress, nuôi dưỡng giáo dục có thể ảnh hưởng đến cơ hội hút chích và sự gia tăng nghiện ngập trong cuộc sống.

•  Phát triển: di truyền và các yếu tố môi trường tác động qua lại đến các thời kỳ phát triển cuộc sống tác động đến tình trạng dễ bị nghiện. Mặc dù hút chích ở bất cứ tuổi nào cũng dẫn đến nghiện, nhưng khuynh hướng dẫn tới nghiện trầm trọng nhiều hơn ở tuổi hút chích sớm. Khuynh hướng này gây ra nhiều thay đổi đặc biệt ở thanh thiếu niên hút chích ma túy. Lý do là vì các vùng não bộ có chức năng chi phối khả năng ra quyết định, phán xét và tự kiểm soát còn đang phát triển và có xu hướng hành vi liều lĩnh đặc biệt.

     Phòng ngừa là biện pháp chủ yếu:

     Nghiện ma túy là một căn bệnh có thể phòng ngừa được. Kết quả nghiên cứu của Viện Quốc gia về nghiện ma túy Hoa Kỳ (National Institute on Drug Abuse – NIDA) cho thấy các chương trình phòng ngừa gồm sự tham gia của gia đình, trường học, công đồng và truyền thông mang lại hiệu quả giảm sử dụng ma túy. Mặc dù nhiều sự kiện hay yếu tố văn hóa tác động tới khuynh hướng sử dụng ma túy, những người trẻ nhận thức được lạm dụng ma túy là gây tổn hại sẽ giảm sử dụng chúng. Do vậy, giáo dục và giáo dục chuyên sâu hơn là chìa khóa giúp người trẻ tuổi và công chúng hiểu các nguy cơ của nghiện ma túy.